POLSCY ŻYDZI W LEGIONACH JÓZEFA PIŁSUDSKIEGO

Podczas I Wojny Światowej Żydzi żyjący pod zaborami zostali wcieleni do walczących przeciwko sobie armii. Szacuje się, że tylko w armii Austro - Węgier znalazło się około 320 tys. Żydów, pochodzących oczywiście z różnych zakątków cesarstwa. Wielu z nich poległo w boju i spoczęło na cmentarzach wojennych oraz żydowskich.

Żydzi walczyli m.in. w Legionach – jednostce, która odegrała bardzo ważną rolę w odzyskaniu niepodległości przez Polskę. Z imienia i nazwiska znamy około 650 Żydów, którzy służyli w Legionach. Byli to głównie przedstawiciele inteligencji, m.in. prawnicy, lekarze, artyści, choć nie brakowało też studentów i robotników.

 Przyjrzyjmy się dzisiaj sylwetkom kilku najbardziej znanych Żydów-legionistów.

 W Legionach walczył m.in. Leopold Gottlieb, najmłodszy brat malarza Maurycego Gottlieba. Również on był artystą. Malarstwo studiował w Krakowie, Monachium i Paryżu, jego prace wystawiano w warszawskiej Zachęcie. W 1914 roku. jako ochotnik wstąpił do Legionów, gdzie przydzielono go do sztabu.

Podczas służby Leopold Gottlieb wykonał około tysiąca rysunków, uwieczniając sceny batalistyczne, codzienne życie żołnierzy. Rysował także portrety, m.in. Józefa Piłsudskiego, Józefa Hallera, Kazimierza Sosnkowskiego. Prace plastyczne Leopolda Gottlieba znajdują się dziś w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie.

Niezwykle ciekawą postacią był Leon Loria – przed wojną prawnik, narciarz i taternik. Do Legionów zaciągnął się w sierpniu 1914 roku, a pod koniec 1915 roku został przeniesiony do legionowej kompanii narciarskiej. 10 listopada 1918 roku mianowano go oficerem ordynansowym naczelnika Józefa Piłsudskiego. Rok później ten narciarz i ułan postanowił zostać… lotnikiem. Nowe umiejętności znakomicie przydały się w trakcie wojny polsko-bolszewickiej. Przeprowadzał walki powietrzne przeciwko samolotom nieprzyjaciela, a w kwietniu 1920 roku – osłabiony po tyfusie – bombardował piechotę i artylerię bolszewicką w bitwie pod Szaciłkami.

Do Legionów zaciągnęli się także Steinhausowie: Hugo, który do historii przeszedł jako wybitny matematyk i jego stryjeczny brat Władysław Steinhaus. Ten ostatni – jako 18-latek – był jednym z najmłodszych żołnierzy Legionów. Władysław Steinhaus odznaczył się w walkach na Polesiu. 24 października 1915 roku został ciężko ranny w bitwie pod Kuklami i zmarł tydzień później w Kowlu. Jego ciało przewieziono do Krakowa i pochowano na cmentarzu żydowskim. Pośmiertnie odznaczono go orderem Virtuti Militari. Władysław Steinhaus pozostawił po sobie Pamiętnik Legionisty, wydany drukiem w 1916 roku.

Virtuti Militari pośmiertnie otrzymał również Natan Motel Lewinson, który dał się poznać jako jeden z najbardziej walecznych żołnierzy Legionów.

Do innych znanych Żydów-legionistów należał Bronisław Mansperl, pseudonim „Chaber” – student medycyny, organizator młodzieżowych organizacji niepodległościowych we Francji. Od października 1914 roku pełnił funkcję dowódcy plutonu 1. Kompanii III baonu 1. pp. Legionów, a od maja 1915 roku –  już jako porucznik – dowódcy kompanii. Bronisław Mansperl  walczył m. in. pod Laskami, Marcinkowicami i Łowczówkiem. Poległ w nocy z 25 na 26 października 1915 roku w starciu z kawalerią rosyjską pod Kuklami. Po kilku miesiącach ciało Bronisława Mansperla ekshumowano i złożono na cmentarzu żydowskim w Warszawie. Jego pogrzeb przerodził się w patriotyczną manifestację.

Udział Żydów w walce o odzyskanie przez Polskę niepodległości doczekał się szeregu publikacji. W 1939 roku, na krótko przed wybuchem wojny, ukazało się monumentalne dzieło "Żydzi bojownicy o niepodległość Polski".

Ze źródeł współczesnych na szczególną uwagę zasługuje książka Marka Gałęzowskiego "Na wzór Berka Joselewicza. Żołnierze i oficerowie pochodzenia żydowskiego w Legionach Polskich". Zawiera ona biogramy 648 osób, walczących w Legionach.

Ogromnym zainteresowaniem cieszyła się także wystawa czasowa „Żyd, Polak, legionista. 1914 – 1920”, którą w 2014 roku przygotowało Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN.

 

Dokumenty, źródła, cytaty:

 

http://www.sztetl.org.pl/pl/cms/wiedza/4930,polscy-zydzi-w-legionach/